Minggu, 27 Februari 2011

Bebasan

No Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia
1 Aran Nami/wasta Nama
2 Anak Pecil Putra
3 Ana Wonten Ada
4 Bapa Rama/Rama Bapak
5 Désa Dusun Desa
6 Dina Dinten Hari
7 Diarani Diwastani Dinamakan
8 Embok Mimi Ibu
9 Iku Niku Itu
10 Manjing Mlebet Masuk
11 Ning Teng Di
12 Sewisé Sesampuné Sesudahnya
13 Umah Griya Rumah
14 Umuré Yuswané Umurnya
15 Waktu Waktos Waktu

Wangsalan

       Wangsalan asalé saking tembung Dwi lingga Salin Swara ” wangsal-wangsul .” Tembung wangsul nduweni  arti “ jawab.
       Wonten pertelaan kang nyebutaken yén  “ wangsalan “ yaiku Ukara   (kalimat) kang kepengén nyampéyaken maksud utawa kehendak kang  nggunaaken tembung-tembung kang mirip karo kang   dimaksud .
Wangsalan  ning Cerbon ana  pitung macem :
1 Wangsalan cendek
2. Wangsalan lamba
3. Wangsalan rangkep
4. Wangsalan wutuh
5. Wangsalan  sinawung ukara
6. Wangsalan  sinawung témbang
7.  Wangsalan  sawernaé

a.   Wangsalan cendhek (péndek)
     Contoé:
·      Janur gunung  pupus arén  maksudé “ kadingarén “ ( kebetulan ) “
·      Balung jagung (bagal), maksudé “ dugal,gagal,tunggal “
·      Sekar glédég “ (kilat), maksudé “ Mbuk lap ( terkejut) “
·      Jenang gula (gulali), maksudé “ aja lali (jangan lupa) “
·      Welut karang (ular),maksudé “ kegila-gila (keterlaluan) “
·      Pager dhoyong (nggebrug= rubuh), maksudé “apa gebrage baé ( terserah apa kata nanti) “
Conto ukarané:     
            : Janur gunug Kadingarén dolan ning umaé kita
            : Balung jagun  Aja gawé dugalé ning ati
            : Jenang gula, aja lali karo kulané
            : Pager doyong,   yawis apa gebragé baé
            : Piring abang sing panjunan, aja gawé sulaya ning janjiné
b.       Wangsalan Lamba
     Wangsalan lamba yaniku wangsalan kang jawabané ana ning salah sawijiné ukara (kalimat) Contone :
  • Kucing alas dikunjara (tenggalaung), maksudé “talungané (alangkah lebih baiknya)”, “kalungsé (lemah lunglai kepayahan, wis kelewat waktu).
  • Udud cendek pembuangan (tegesan=puntung rokok), maksudé            “negesaken” (menegaskan)
  • Pasar alit munggéng margi (warung) maksudé “wurung  (batal)“
  • Kendang cilik penepak tangan (ketipung), maksudé “aja mungpung“
  • Menyan kuning jawa gendong ( welirang ) maksudé “kewirangan“
  • Pawon bunder ning panjunan ( lungku) maksudé “kereng (galak)“
  •  Balumbang tinatur bata ( sumur ) maksudé “ Saumur “
  • Toya mijil saking langit ( udan ) maksudé “édan “
     Contoh  ukarané : Kendang cilik penepak tangan = aja mungpung dadi
                                   wong sugih
                                     Udud cendekpembuangan= tegesenang omongané kula
c.  Wangsalan Rangkep
            Wangsalan Rangkep yaniku  wangsalan ning sejeroné ukara (kalimat)   
     lan ngandung maksud rangkep.
     Contoné:
  • Durén dawa (keluwih) gludhug muni ketiga (guruh)
Maksudé “ Luwih apa yen laki guru kaula”
  • Uler kembang (lintah) séla ganda pangraciké jamu (pipisan)
Maksudé, “ Dadia titah kang urip sepisan “
d. Wangsalan Wutuh
    Contoné :
  • Jenu tuwa (tungkul), wreksa mrambat ning penginangan (suru)
Aja tungkul meneng-meneng , sandang  pangan kudu diluru.
  • Patrem mahisa (sungu) ulam dawa saba karang (ula)
Aja dirungu mbokat kaplala
  • Carang wreksa (epan) Wreksa wilis tanpa patra (prigin)
Ora gampang wong urip kudu kepéring.

e. Wangsalan sinawung ukara
            Wangsalan sinawung ukara yaniku  wangsalan kang maksudé dadi siji  ning sejeroné kalimat (ukara), Contoé:
  • Peté karang rerincikan (tembara) aja gawé lara ning ati.
  • Kalong alit saba gedang ( codhot ) sumedot rasaning ati.
  • Bajing cilik (curut) sinaba longan sekarepé sun turuti
  • Kendhi beling (gelas) wadha toya, melas temen awak ira
  • Katibabal wohing gori (nangaka) urip ora minangkani.
  • Kucing alas (tenggalung) di kunjara, talungbasa awak sira.
  • Asem enom tuwa tanggung (cempaluk) ,ora kuat kenang penjalukané
  • Cowét bang (laya) saking Panjunan, laya-laya sing kadoan
  • Damar gedé ning awiyat (srengengé) masi tangé urip kula
  • Toya mijil saking langit ( udan) lagi nasibé badan
  • Lawon petak (layar) ning baita , sanajan ado sira siji tek layari.
  • Kembang putih (méga) malipir gunung, aja téga ning kulaé
  • Kunir petak (temu) kinebonan , kapan baé ketemué.
  • Lampit gunung ( klasa) migelaran, nelangsa krasa ning ati.
  • Gubung duwur tengah sawah (ranggon) urip ora ketunggon
  • Dami bosok cukul pari (singgang) diadhang senggangé baé.

f.  Wangsalan Sinawung Tembang

      Yaiku wangsalan serta maksudé tersusun utawa terangké ning wacaan tembung macapat.
Contoé :
Lulub gebang pinasuhan
Kaliwat pegel kang ati,
Toya lebar sinenggotan,
Sun lawani gobag-gabig,
Centong sabin awak mami,
Dadi ngecul awak isun,

Balungbang tinatur bata
Seumur kula enteni,
g. Wangsalan Sawernaé 
            Yaiku wangsalan kang wujudé  beli kepanjing ning wangsalan :
1 Wangsalan cendek
2. Wangsalan lamba
3. Wangsalan rangkep
4. Wangsalan wutuh
5. Wangsalan  sinawung ukara
6. Wangsalan  sinawung tembang
     Contoé :
Piring cilik aja dipikir pusing (pising)
Balung nangka kekatonen (beton)
Sekar glédég mbuk lap (kilap)
ganda emas kekaratan (karat )
Pandan rawa manglingi (welingi)

Lelampahané Syékh Magelung Sakti

Kacariyos wonten sanunggalipun linangkung saking tanah Sebrang, jenenganipun Pangéran Banakeling, saking Kalingga Hindustan, Pangéran punika tedak bangsawan.
Pangéran Banakeling punika digjaya sakti mandraguna, tan tedas tapak paluning pandé, sisahing Gurinda (mboten mempan gegaman), ngantos remahipun , kados kawat, gondrong boten saged dipun cukur, sawernanipun gegaman boten wonten ingkang tumamah (mempan) kanggé nyukur remahipun Pangéran Banakeling wau.
Pangéran banakeling manawi saliraipun ngraos kesel (pegel), badanipun dipun kecusi kalian keris ingkang ampuh-ampuh utawi dipun bendrong kalian tumbak, gada, lan sanesipun, mekaten salaminiipun.
Pangéran Banakeling ngraos piyambek, yén rémahipun boten saged dipun cukur punika ngraos ruwed, mila asring ngresula .“ Sapa baé wongé kang bisa nyukur rambut isun, yen lanang sun aku Guru, yen wadon sun aku garwa. “
Lami-lami Pangéran Banakeling mireng pawartos, yen dateng Nuwsa Jawi punika panggénané para Waliyullah. Lajeng Pangéran Banakeling badé tindak dateng Nuswa Jawi, ugi ingkang saged nyukur remahipun.
Pangéran Banakeling saking tanah sebrang Kalingga tindak dateng Nuswa Jawi kaleresan dugi dateng Pesisir Cerbon, Pangéran Banakeling mameraken kesaktiapun. Keris,tumbak, pedang, lan sapanunggalipun gegaman ingkang ampuh-ampuh kanggé dolanan.
Dateng Pesisir katah ingkang ningal, andadosaken girisipun ingkang sami uninga. Pangéran Banakeling tambah agengipun manah. Boten antawis dangu wonten aki-aki boten berdaya medek dumateng Pangeran Banakeling kalian matur.
Aki-aki :
“ Aduh panjenengan punika sakti sanget, gegaman ingkang ampuh-ampuh kanggé dolanan. Dateng riki mboten wonten tiyang ingkang kados panjenengan. Panjenengan punika sinten, lan saking pundi asalipun ? Déné remahipun kados kawat panjang sanget, ngantos boten saged dipun gelung “
Pangeran Banakeling :
“ Hei kiyai wong sepuh, mbok durung weruh yen iki kang aran Pangéran Banakeling saking tanah sebrang Kalingga. Perluné yaiku rambut mawi kaya kawat, ora tedas den cukur, Ngrungu yen Ing Nusa Jawa Cerbon ana Waliyullah, mbok bisa nyukur rambut mawi arep sabda guru, lan maning Kiyai aja parek-parek manira mbok kenang gegaman.”
Aki-aki :
“ Pangeran amit-amit mawon, kaula kepengen nyobi ngunda tumbak kados Panjenengan punika. Kados punapa raosipun Tiyang dolanan gegaman? ”
Pangeran Banakeling :
“ Aja sembarangan dolanan tumbak iki, bokat ketaton iku cilaka .”
Nanging aki-aki wau maksa kemawon , Sang pangéran inggih ngidini , Aki-aki lajeng nyandak Tumbak ingkang ampuh, teras dipun unda kaunclangaken manginggil , sareng dawahipun tumbak dipun tampani kalian dampal tangan , cleng nancleb, asta ( tangan ) Aki-aki tembus dléwéran medal rahipun nétés.
Pangeran Banakeling :
“ Ngandel beli, jaré isun gén aja, kapriyé ari wis kaya konon iku, sapa kang lara, tentuné ya kiyaié déwék.”
Aki-aki :
“ Inggih adaté Bangsa Khawadis, barang anyar, punika kenging owah gingsir, kenging rusak lan pati.”
Tumbak ingkang nangceb dateng dampal tangan dipun cabut amoh mawon kados dateng toya, boten wonten tapakipun tatu, lan boten wonten tilasipun rah.
Makaten gaibipun Sang Aki-aki wau.
Pengéran Banakeling sareng ningal ingkang kados makaten punuika mlongo mawon kamitenggengen mboten saged ngandika, selebeté manah makaten.
“ Seumur urip nembé ndeleng utawa nembé weruh ilmu kang kaya kononiku, bawa rasa ning tanah sebrang wis ora nana maning kang sakti digjaya kejaba mung manira, nanging ora kaya ilmuné Aki-aki iki, kedodokan Kramaté Waliyullah.”
Pangéran Banakeling ngraos kalingsem, karsaipun badé pitados, sejotosipun Aki-aki sinten, arahipun badé perseca ndérék sabda guru, namung Aki-aki ngandika
Aki-aki :
“ Cobi panjenengan mungkura sawatawis, melas temen rémahipun gondrong kadoskawat, boten saged dipun gelung, kaula amit-amit kepéngén ningal rémah panjenengan.”
Pangeran Banakelingng lajeng nylinguk mungkur. Kocapa aki-aki nyukur rémahipun pangéran Banakeling naming kalian driji kémawon, teras klumprak rémahipun tugel Nigel dateng siti.
Panggénan punika akiripun kasebat Karanggetas, antuk mendet saking rémahipun Pangéran Banakeling dipun cukur punika getas. Kedadosan ingkang mekaten punika ing tembé Pangéran Banakeling kajenengan pangéran Magelung Sakti, sebab remahipun rumiyin akas lan panjang boten saged dipun gelung.
Wondenten Aki-aki ingkang nyukur remahipun Pangeran Banakeling punika kasebat Syekh Magribi, jumeneng dateng Astana Garib.
Syékh Magelung Sakti wekdal taksih Jumeneng mboten wangsul dateng Kalingga, selajengipun maguron ( sabda guru ) dumateng Syekh Magribi.